Rrëfimet e gazetarit të shquar amerikan Peter Lucas lidhur me rolin e amerikanëve dhe anglezëve gjatë Luftës së Dytë Botërore në Shqipëri janë padyshim një nga më interesantët për atë periudhë. Prindërit e Lucasit ishin me origjinë nga Shqipëria dhe kishin emigruar në SHBA një shekull më parë. Pavarësisht se lindi dhe u edukua në Amerikë, Lucasi ka pasur gjatë gjithë jetës së tij një interes të posaçëm për Shqipërinë.
Tre-katër libra të tij janë tërësisht histori shqiptare, ose shqiptaro amerikane. Pas vitit 1990 ai e ka vizituar Shqipërinë mbi njëzet herë.
Pjesa më e rëndësishme e rrëfimeve të tij ka të bëjë me rolin e misionarëve amerikanë gjatë Luftës Antifashiste, të cilët u inkuadruan pranë Shtabit të Përgjithshëm dhe Enver Hoxhës. Aleatët anglo-amerikanë e ndihmuan luftën antifashiste dhe e mbështetën ardhjen e tij në pushtet. Por më pas, ndodhi prishja e madhe midis Shqipërisë dhe SHBA. Kjo ndodhi menjëherë pas luftës.
I mbështetur në dokumente të shumta të shërbimit inteligjent amerikan të kohës, Lucas tregon pse ndodhi kjo ndërprerje marrëdhëniesh që vazhdoi për 45 vjet me radhë.
Në këtë fragment që po botojmë sot tregohet se si ikën ushtarakët amerikanë nga Shqipëria. Njëri prej tyre Nik Kukiç tregon për Lucas takimin e fundit para largimit me Enver Hoxhën:
“…Nik Kukiçi ishte ulur në diell në verandën e kafenesë pranë hotel Dajtit dhe vështronte njerëzit që shëtisnin para tij. Ishte një ditë e ngrohtë shtatori. Ai kishte filluar të fuste nëpër valixhe sendet për rrugëtimin e shumëpritur të kthimit në shtëpi. Do të iknin brenda pak ditësh. Lufta për të kishte mbetur prapa.
Grupi i OSS-it në Tiranë ishte duke u shkrirë, për t’u zëvendësuar nga civilë që tashmë kishin hyrë në ndërtesat e populluara të legatës.
Ai piu pak verë italiane në pritje të mikut të tij Tom Stefani, i cili do të takohej pikërisht aty në kafenenë e parapëlqyer qëkurse kishin mbërritur në Tiranë gati një vit më parë.
Në mëngjes Kukiçi i kishte bërë vizitë Hoxhës në zyrë në një takim lamtumire për t’i shprehur respektin e tij. Me vete kishte marrë një qese me ndonjë çerek kile bathë që i kishte blerë në pazar.
Hoxha së fundi kishte urdhëruar nguljen e qindra hunjve me majë të mprehtë përqark Aeroportit të Tiranës. Ushtarët e tij i kishin ngulur hunjtë në tokë gjoja për të mbajtur bathët që do mbilleshin. Por ideja ishte të pengohej ndonjë zbarkim i parashutistëve anglezë që Hoxha mendonte se mund të pushtonin vendin e tij. Lufta e Ftohtë kishte filluar dhe Hoxha kishte zgjedhur anën tjetër.
“Unë i zbraza bathët mbi tavolinën e Hoxhës dhe i thashë atij që ne duhet të mbjellim bathë nëpër fusha të hapura dhe të ndajmë së bashku fitimet kur të kenë arritur lartësinë e hunjve. Ne mund të jemi partnerë, 51 përqind për mua dhe 49 përqind për atë.
Ai qeshi. I pëlqenin shakatë e kripura. ‘Niko, Niko, si do bëj unë pa ty!’, tha ai. Ai më tha që t’i merrja bathët e t’i mbillja në Amerikë sepse unë isha kapitalist, jo ai”.
