A ishin qytetet si Apollonia dhe Bylisi grekë, apo ilirë? Ky është një debat i vjetër, i mbajtur gjallë më shumë nga interpretimet politike dhe nacionaliste, sesa nga faktet historike dhe arkeologjike.
Në intervistën për Dritare TV, profesor Neritan Ceka, një nga figurat më të njohura të arkeologjisë shqiptare, dha një përgjigje të qartë:
“Apollonia ishte një koloni greke, por në një territor ilir. Bylisi ishte qytet ilir, me ndikim të kulturës greke, por jo koloni. Të dy kanë trashëgimi të përbashkët, por identitet të ndryshëm.”
Çfarë thonë faktet?
Apollonia u themelua në shek. VII para erës sonë nga kolonistë grekë nga Korfuzi (Korkyra) dhe Korinthi, por u zhvillua duke bashkëjetuar me popullsinë ilire vendase. Ajo ruan struktura arkitektonike greke, por edhe elementë të fuqishëm vendas, sidomos në organizimin politik dhe ushtarak.
Bylisi, nga ana tjetër, ishte një qytet ilir, me prytanë, strategë dhe hiparkë – tituj të zakonshëm grekë në administratën e kohës – por të përdorur nga ilirët si formë organizimi qytetar.
“Gjuha e përdorur në mbishkrime është greke, sepse ishte lingua franca e asaj kohe, por kjo s’do të thotë se ata ishin grekë. Siç nuk jemi anglezë sot pse shkruajmë në anglisht në rrjete sociale,” tha Ceka.
Pse lind ky debat?
1. Politizimi i historisë – Shtetet fqinjë, si Greqia, kanë tentuar të shtrijnë ndikimin kulturor mbi territore jashtë kufijve të sotëm, duke interpretuar çdo element grek si provë të përkatësisë kombëtare.
2. Ndikimi i arkeologjisë klasike – Historianët perëndimorë, të formuar në shkolla greko-romake, shpesh kanë nënvlerësuar rolin e kulturave vendase si ilirët.
3. Mungesa e narrativës shqiptare të fuqishme – Shqipëria për vite me radhë nuk e ka promovuar në mënyrë të organizuar trashëgiminë ilire dhe ka lënë bosh hapësira që të tjerët i kanë mbushur.
Faktet që mbështesin identitetin ilir
• Mbishkrimet në Bylis përmendin institucione tipike të qyteteve ilire.
• Figura të tilla si prytani, strategu dhe grammateusi janë të dokumentuara edhe në qytete të tjera ilire.
• Monedhat vendase tregojnë ikonografi lokale, jo greke.
• Kultura funerare dhe ritualet janë të ndryshme nga ato të kolonive helene.
Ceka: Historia nuk është çështje votimi
“Nuk ka rëndësi çfarë do Greqia apo Shqipëria të jenë këto qytete. Ka rëndësi çfarë tregojnë mbishkrimet, arkeologjia, struktura urbane. Aty është e vërteta. Nuk e zgjedhim me votë në OKB nëse një qytet ishte ilir apo grek.”
Qytetet si Apollonia dhe Bylisi janë dëshmi të një bashkëjetese kulturash, ku ndikimi grek është i dukshëm, por identiteti i vendit dhe popullsisë është ilir. Të njohim këtë realitet nuk është të mohojmë ndikimet, por të mbështetemi në fakte dhe jo në flamuj.
