Donald Trump ka ndezur debat në arenën ndërkombëtare pas deklaratës së tij të çuditshme se do të takohej me Vladimir Putinin “në Rusi” këtë të premte. Por meqenëse samiti i tyre do të zhvillohet në Alaska – një territor dikur rus – fjalët e tij, sado të pasakta, kanë hapur një dritare interesante në histori.
Alaska, një prej shteteve më të pasura me burime natyrore të SHBA-së sot, dikur i përkiste Perandorisë Ruse. Në vitin 1867, Cari Aleksandër II ia shiti këtë territor Shteteve të Bashkuara për vetëm 7.2 milionë dollarë – çmimi i disa kullotave në Kaliforni sot. Një marrëveshje që shumë rusë e konsideruan poshtëruese, ndërsa amerikanët e quajtën “çmenduri” – të paktën në fillim.
Nga gëzofi i vidrave te misionet ortodokse
Kolonizimi rus i Alaskës filloi jo me armë, por me gëzof. Tregtarë dhe aventurierë rusë udhëtuan nëpër Siberi drejt Paqësorit në kërkim të lëkurave të vidrave të detit, të cilat në atë kohë kishin çmime marramendëse në tregjet europiane. Më vonë, u krijua Kompania Ruso-Amerikane, që mori monopolin e tregtisë dhe administrimit në rajon.
Qyteti i Novo-Arkhangelsk (sot Sitka) u bë qendra kryesore, ndërsa kisha ortodokse ruse, si ajo e Shën Mikelit, dominuan peizazhin kulturor. Prania e Rusisë u përforcua përmes vendbanimeve dhe misioneve fetare, por shpesh në dëm të popujve indigjenë si Tlingit, të cilët i rezistuan kolonizimit.
Një shitje e bërë nga dëshpërimi
Pas disfatës në Luftën e Krimesë, Perandoria Ruse filloi ta shihte Alaskën si një barrë financiare, e kushtueshme për t’u ruajtur dhe pa leverdi strategjike. Frika nga një konflikt me Britaninë për dominimin në Paqësor shtoi presionin për të gjetur një blerës.
Në korrik 1867, negociatori rus në Uashington, Eduard de Stoeckl, nënshkroi marrëveshjen me sekretarin amerikan të shtetit William H. Seward. Por marrëveshja u përball me skepticizëm të dyanshëm: në Rusi, si një akt tradhtie kombëtare; në SHBA, si një marrëzi që përfshinte “vetëm akull dhe arinj polarë”.
Nga marrëzi në ar dhe naftë
Kritikët amerikanë e quajtën blerjen si “Marrëzia e Seward-it”, ndërsa gazeta New-York Tribune tallej me idenë e një “traktati me Mbretin e Borës”. Por historia e dha përgjigjen e vet: zbulimi i arit dhe naftës në dekadat në vijim e shndërroi Alaskën në një thesar ekonomik dhe një nga blerjet më fitimprurëse në historinë e SHBA-së.
Nga 1867 në 2025 – a po rikthehet një ngrohtësi historike?
Me samitin Trump–Putin që do të zhvillohet në tokën që dikur i përkiste Rusisë, vëzhguesit e diplomacisë ndihen të shqetësuar. A po përdor historia një metaforë për të na paralajmëruar për “marrëveshje të reja të mëdha” në kurriz të vendeve të tjera – si Ukraina?
Nëse dikur Alaska u shit për të shmangur konfliktin me Britaninë, sot, një samit simbolik atje mund të jetë një përpjekje për të reduktuar tensionet mes Rusisë dhe SHBA-së – ose, siç frikësohen disa në Kiev, për të rifilluar epokën e traktateve mbi territorin e të tretëve.
Nga Sitka në Anchorage, kishat ortodokse ende qëndrojnë si kujtim i një epoke që shumë rusë nuk e kanë harruar – dhe që historia mund të jetë e gatshme ta risjellë në vëmendje.
