Manastiret e Luginës së Drinos në vendin tonë janë pjesë e listës së 25 vendeve të rrezikuara të World Monuments Watch për vitin 2025. Në listën e vendeve të rrezikuara janë jo vetëm vendet në Tokë, por, për herë të parë, futet edhe një tjetër përtej saj, Hëna.
Që nga fillimi i saj në 1996, nisma jofitimprurëse ka vënë në pah 904 vende në 135 lokacione dhe madje edhe në Antarktidë, duke synuar të rrisë ndërgjegjësimin dhe financimin për të mbrojtur monumentet kulturore dhe historike nën kërcënim.
Dhe ndoshta shtimi më befasues në listë është Hëna. Dikur një simbol i aspiratës njerëzore, tani sateliti përballet me rreziqe të mundshme nga aktivitetet e ardhshme njerëzore, veçanërisht nga udhëtimet komerciale hapësinore.
“Megjithëse Hëna mund të duket se qëndron jashtë këtyre çështjeve, ajo përfaqëson një trashëgimi të përbashkët njerëzore nga prania e saj në narrativat kulturore deri te roli i saj në historinë e fundit dhe përballet me presione në rritje nga interesat private”, tha presidenti dhe CEO i WMF, Benedicte de Montlaur.
Bëhet e ditur se ky paralajmërim vjen pasi SpaceX lëshoi dy roverë privatë në Hënë më 15 janar, në të njëjtën ditë që WMW publikoi raportin e saj.
Programi Artemis i NASA-s synon gjithashtu të kthejë njerëzit në Hënë këtë dekadë, me plane për një bazë të përhershme hënore për të mbështetur misionet e Marsit.
Cilat vende të tjera janë në listën e të rrezikuarave?
Lista e këtij viti thekson një sërë sfidash me të cilat përballet trashëgimia globale, duke përfshirë konfliktin njerëzor, ndryshimet klimatike, urbanizimin e shpejtë dhe mbiturizmin.
Vendet në listë që bien nën kërcënimet e ndryshimeve klimatike përfshijnë Bregun Suahili të Afrikës, ku rritja e nivelit të detit dhe moti ekstrem rrezikojnë peizazhet shekullore duke përfshirë xhamitë dhe varret, si dhe 67 fanarë historikë përgjatë vijës bregdetare të Maine, të cilët përballen me rreziqe të ngjashme nga erozioni dhe intensifikimi i bregdetit.
Por, edhe fatkeqësitë natyrore kanë lënë gjurmë, shkruan Euronews.
Qyteti historik i Antakias në Turqi është shtuar në listë, pasi është dëmtuar rëndë nga tërmeti shkatërrues me magnitudë 7.8 në vitin 2023.
Lista përfshin gjithashtu disa vende të prekura nga lufta, si Shtëpia e Mësuesve në Kiev, Ukrainë.
Ndërtesa e madhe me kube, e cila strehon Muzeun Pedagogjik, pësoi dëmtime të mëdha kur një raketë ruse theu dritaret, dyert dhe kupolën ikonë prej xhami në vitin 2022.
“Është një nga mijëra objektet kulturore të Ukrainës që janë dëmtuar ose shkatërruar që nga fillimi i luftës me Rusinë në vitin 2022”, vëren WMF në faqen e saj të internetit.
Gaza është gjithashtu në listë, një rajon i shkatërruar nga konflikti.
Pas sulmit të Hamasit në Izraelin jugor më 7 tetor 2023 dhe reagimit të mëpasshëm ushtarak izraelit, trashëgimia kulturore e Gazës ka qenë nën kërcënim të jashtëzakonshëm.
Megjithatë, një marrëveshje armëpushimi midis Izraelit dhe Hamasit të shpallur më 15 janar shpreson për një pauzë në armiqësitë dhe lirimin e pengjeve.
“Siç e dimë të gjithë, Lindja e Mesme është një djep qytetërimi. Dhe në Gaza, ju keni shembuj të atyre komuniteteve të ndryshme dhe trashëgimisë së tyre që kanë jetuar atje”, tha De Montlaur.
Vende të tjera në listë përfshijnë skulpturat terrakote të Manastirit Alcobaça në Portugali, Kupolën historike të Sorbonës në Francë dhe Dhomat e Asamblesë në Belfast në Irlandën e Veriut.
Manastiret e Luginës së Drinos, Shqipëri
Qhapaq Nan, Sistemi rrugor i Andeve, Argjentinë, Bolivi, Kili, Kolumbi, Ekuador, Peru
Monumentet Budiste të Maijishan dhe Yungang, Kinë
Vende me trashëgimi bregdetare, Komore, Kenia, Mozambik, Tanzani
Peizazhi Historik i Minierave Serifos, Greqi
Sistemet Historike të Ujit Bhuj, Indi
Ndërtesat historike të lumit Musi, Indi
Manastiri Budist Erdene Zuu, Mongoli
Trashëgimia hebraike e Debdou, Marok
Pëlhura Urbane Historike e Gazës, Palestinë
Fushat bujqësore Waru Waru, Peru
Skulpturat terrakote të Manastirit Alcobaça, Portugali
Rezervuarët e ujit të Medinës së Tunisit, Tunizi
Qyteti Historik i Antakias, Turqi
Shtëpia e Mësuesve në Kiev, Ukrainë
Assembly Rooms, Belfast, Irlanda e Veriut
Fanarët Historikë të Maine, SHBA
Peizazhi kulturor Barotse, Zambi
