Më datë, 25\5\2025 u publikua në Gazetën Ufficiale nr.121 që gjuha arbëreshe është gjuha zyrtare në gazetari si dhe programet e Rai Calabria, në Itali. Ky realitet mbështetet edhe nga kanalet e tjera krahinore të Rai, përfshirë këtu edhe krahinën e Piemontes.
Ky akord u arrit nëpërmjet një punë të madhe e të gjatë të popullit arbëresh, me këmbënguljen e tyre, por edhe me këmbënguljen e veçantë të, ish Drejtori i RAI të Kalabrisë, Z. Demetrio Crucitti i cili ngriti një komision shkencor mbi gjuhën dhe kulturën arbëreshe, e me ndihmën e Senatorit Italian Maurizio Gasparri shtroi këtë problem deri në Senatin Italian.
Ishte datë 3 Korrik 2023 kur në Senatin italian me iniciativën e Z. Demetrio Crucciti u mbajt në Romë në Senatin e Republikës Italiane, salla Zuccari ”Giornata Studi”; Istruzioni e Comunicazione per la tutela della Minoronza Linguistica Storica Arbëreshe
Komiteti Shkencor përbëhej:
Presidente, Pierfrancesco Bruni già Dirigente del MiC. Candidato al Premio Nobile 2023 per la letteratura
Padre Pietro Lanza Vicario Generale Eparchia di Lungro
Avv. Tommaso Bellusci Direttore della Biblioteca Internazionale Arbereshe Frascinet(Cs)
Enrico Marchianò Presidente Club Unesco Cosenza
Prof. Vicenzo Cucci Presidente,Vatra Arbereshe
Prof Fernanda Pugliese Coordinatore Sportelli Linguistici Arbereshe e Croto. Direttore editoriale Rivista Kamastra e video notiziario Trilingue
Prof Alfonso Benevento Esperto in IA didatica Digitale, Capo Ufficio Stampa . Assoc.ne Presidi Roma Lazio
Ornela Radovicka Direttore Centro studi Albanologici\Arberesh . A. Bellusci
Dott. Emanuele Armentano
Direttore del Giornale dirittodicronaca.it
Presidente Associazione Culturale MeDuSa
Secretario del Comitato
Ing. Demetrio Crucciti Presidente della Fondazione Salvatore Crucciti Onlus.
Të gjithë anëtarët e saj dhanë kontributin e tyre në një Dossier mbi problematikat si edhe kërkesat mbi çështjen e komunikacionit dhe të Tutelës së Gjuhës Arbëreshe në Itali.
Merrnin pjesë:
Maurizio Gasparri Vice Presidente del Senato.
Ernesto Madeo, Commissario Fondazione Regionale. Istituto di Cultura Arbereshe, Sindaco Di San Demetrio\Shën Demetrio. S.E.R. Mons.
Donato Oliverio, Peshkopi i Eparkisë së Ungrës
Prof.ssa Diana Kastrati, Drejtoreshë ekzekutive e Qendrës së Studimeve dhe Publikimeve për Arbëreshët degë e Ministrisë së Europës dhe Punëve të Jashtme të Republikës së Shqipërisë .
Gianluca Gallo. Assessore Agricoltura, Risorse agroalimentari, aree interne e Minoranze Lingustiche.
Arbërishtja si Gjuha zyrtare në Kanalin e RAI Kalabri, dhe në programet e saj është një sukses i madh, duke konsideruar faktin se sot për sot bota gjuha arbëreshe është shpallur nga Unesco si një gjuhë në rrezik zhdukjeje.
Ligji 482\99 është një ligj që nuk jep mundësinë e studimit të gjuhës arbërishte në kurrikulat e detyrueshme shkollore, por aplikon studimin e arbërishtes në formë fakultative, dhe kjo deri diku penalizon mësimin e gjuhës arbëreshe.
Bota arbëreshe sot lëvron në një det të hapur; nga njëra anë është ligji sakat, dhe nga ana tjetër “indiferenca” apo mos zotësia institucionale e katedrave të gjuhës dhe kulturës arbëreshe në Unifikimin e gjuhës arbëreshe. Për të ringjallur gjuhën duhet me pa tjetër Unifikimin të 52 të folmet arbëreshe, të spastruar nga italianizmat, e krahinorizmat, dhe ku nuk arrihet nëpërmjet arbërishtes ti marrin nga gjuha shqipe dhe të inserohet menjëherë në kurrikulat shkollore.
Modeli që zgjodhi Kisha Bizantine në 1968 me liturgjinë e saj dhe më vonë përkthimin e biblës në arbërisht, është modeli më i mirë. Përkthimin e liturgjisë Koliqi e quajti një nga veprat më madhështore e më të vështira të popullit arbëresh.
Është për të ardhur keq që populli arbëresh, një popull kaq dinjitoz, me një masë intelektualësh që i dhanë shumë krijimit të shtetit Italian, po aq shumë edhe vëllezërve të tyre shqiptar në shtetformimin e tij,(e jo vetëm, por iu ka dhënë edhe një kontribut të madh në aspektin kulturor, letrar, gjuhësor), tani ky feniksi dikurshëm i ngjan një shqiponjë në agoni, deri në asimilimin në gjuhë.
Por gjaku i Arbrit Rron e populli arbëresh në Kalabri, vazhdon me diafragmën e tij të frymoj. Nuk janë shumë, por nuk janë as pak, janë një potencë e madhe intelektualësh, artistësh, studiues, poet, shkrimtarë, koreograf, arkitekt, antropolog, piktorë të përfshirë në Federatat: UNIARB DHE FAA, të cilët vazhdojnë të luftojnë e të mbajnë gjallë gjuhën kulturën, artin e tyre dhe falë sakrificës së tyre, kjo botë Arbëreshe mbahet gjallë.
Shteti Italian këtë ditë ua dha mundësinë që Gjuha arbëreshe të përdoret si Gjuhë zyrtare për shërbimet gazetareske, në Programet për Rai në Kalabria, realitet ky, mbështetur edhe nga kanalet e tjera krahinore të Rai, përfshirë këtu edhe krahinën e Piemontes , dhe është një sukses i arritur edhe për 10 mijë arbëreshë në Piemonte, sepse do të ndihmojë në ringjalljen e gjuhës arbëreshe, si dhe për kulturën e saj 600 vjeçare.
Problemi qëndron se cilën Arbërishte do të venë në përdorim, kur ende nuk është bërë Unifikimi i gjuhës arbëreshe? !!!
Prandaj, mos të zvarritemi më për unifikimin e gjuhës e të hidhen në kantiere!
Të ngrihet një Institut të Gjuhës dhe Kulturës Arbëreshe, e të ofrohen kurse Formacioni për mësuesit në arbërisht!
Vetëm nëse kemi një Arbëri të bashkuar me një gjuhë të vetme, mund ta shpëtojmë Arbërishten dhe të folmen e çdo ngulimi, e ti rijapim dinjitetin “ që i është marrë” këtij populli të mrekullueshëm.
*Ornela Radovicka, Qendra Albanologjike mbi gjuhën dhe kulturën Arbëreshe A. Bellusci
