Mali Tambora ndryshoi botën. Në 1815, vullkani indonezian shpërtheu në atë që ishte shpërthimi më i fuqishëm në histori, duke sjellë ulje të temperaturës së planetit dhe katastrofa.
Ajo që pasoi u quajt “viti pa verë”: temperaturat globale ranë, të korrat dështuan, njerëzit vuajtën nga uria, një pandemi e kolerës u përhap dhe dhjetëra mijëra njerëz vdiqën. Disa madje e vlerësojnë vullkanin si frymëzimi i Mary Shelley për të shkruar Frankenstein, ndërsa ishte strehuar nga moti jashtëzakonisht i ftohtë në Zvicër në 1816. Shumë vullkane kanë shpërthyer që atëherë, por Tambora mbetet shpërthimi masiv më i fundit në planet.
Më shumë se 200 vjet më vonë, shkencëtarët paralajmërojnë se bota mund të përballet me një tjetër shpërthim të tillë. Pyetja nuk është nëse, por kur, tha Markus Stoffel, profesor i klimës në Universitetin e Gjenevës. Provat gjeologjike sugjerojnë një shans 1 në 6 për një shpërthim masiv këtë shekull, tha ai. Megjithatë, këtë herë do të ndodhte në një botë shumë më të ndryshuar, një botë që jo vetëm është më e populluar, por që është edhe ngrohur nga kriza klimatike. “Shpërthimi i ardhshëm masiv do të shkaktojë kaos klimatik”, tha Stoffel.
Vullkanet kanë formësuar prej kohësh botën tonë; ato ndihmojnë në krijimin e kontinenteve, kanë ndërtuar atmosferën dhe mund të ndryshojnë klimën. Ndërsa shpërthejnë, ata nxjerrin një koktej llave, hirit dhe gazrave, duke përfshirë dioksidin e karbonit që ngroh planetin. Kur bëhet fjalë për ndikimin klimatik, shkencëtarët janë më të interesuar për një gaz tjetër: dioksidin e squfurit.
Një shpërthim masiv vullkanik mund të shtyjë dioksidin e squfurit përmes troposferës, pjesa e atmosferës ku ndodh moti, dhe në stratosferë, shtresën rreth 7 milje mbi sipërfaqen e Tokës ku fluturojnë aeroplanët. Këtu, ajo formon grimca të vogla aerosoli që shpërndajnë dritën e diellit, duke e reflektuar atë përsëri në hapësirë dhe duke ftohur planetin poshtë. Këto grimca “do të fryjnë nëpër botë dhe do të zgjasin për disa vjet”, tha Alan Robock, një profesor klimatik në Universitetin Rutgers, i cili ka shpenzuar dekada duke studiuar vullkanet.
Për vullkanet moderne, të dhënat satelitore tregojnë se sa dioksid squfuri lirohet. Kur mali Pinatubo në Filipine shpërtheu në vitin 1991, ai hodhi afërsisht 15 milionë tonë në stratosferë. Ky nuk ishte një shpërthim masiv si Tambora, por gjithsesi ftohte botën me rreth 0.5 gradë Celsius për disa vite.
Për vullkanet e vjetra, megjithatë, “ne kemi të dhëna shumë të dobëta,” tha Stoffel. Shkencëtarët përpiqen të rindërtojnë këto shpërthime të së kaluarës duke përdorur informacione nga bërthamat e akullit dhe unazat e pemëve, të cilat janë si kapsula kohore, që ruajnë sekretet e atmosferës së kaluar.
Nga kjo ata e dinë se shpërthimet masive gjatë disa mijëra viteve të fundit ftohën përkohësisht planetin me rreth 1 deri në 1.5 gradë Celsius. Tambora, për shembull, uli temperaturat mesatare globale me të paktën 1 gradë Celsius. Ka prova se shpërthimi i madh i Samalas në Indonezi në 1257 mund të ketë ndihmuar në nxitjen e “Epokës së Vogël të Akullnajave”, një periudhë e ftohtë që zgjati qindra vjet.
Ekzistojnë gjithashtu indikacione se shpërthimet masive mund të ndikojnë në reshjet, tharjen e sistemeve musonore, duke përfshirë ato në Afrikë dhe Azi. “Musoni në verë ndodh sepse toka ngroh më shpejt se oqeani,” tha Robock. Një shpërthim i madh vullkanik mund të prishë ndryshimin e temperaturës midis të dyve.
“Një botë më e paqëndrueshme”
Të kuptuarit e ndikimeve të shpërthimeve masive të kaluara është jetike, por e ardhmja do të ndodhë në një botë që është shumë më e ngrohtë se përpara se njerëzit të fillonin të digjnin sasi të mëdha nafte, qymyri dhe gazi.
“Është një botë më e paqëndrueshme tani,” tha Michael Rampino, një profesor në NYU, i cili heton lidhjet midis shpërthimeve vullkanike dhe ndryshimeve klimatike. “Efektet mund të jenë edhe më të këqija nga sa pamë në 1815.”
Në atë që mund të duket një kthesë kundërintuitive, një botë më e ngrohtë mund të nënkuptojë se shpërthimet masive vullkanike kanë një ndikim edhe më të madh ftohës. Kjo është për shkak se mënyra se si formohen grimcat e aerosolit dhe si transportohen ato e gjitha varet nga klima, tha Thomas Aubry, një shkencëtar i vullkanologjisë fizike në Universitetin e Exeter.
Ndërsa bota ngrohet, shpejtësia me të cilën ajri qarkullon në atmosferë po rritet, që do të thotë se grimcat e aerosolit shpërndahen më shpejt dhe kanë më pak kohë për t’u rritur, tha Aubry. Aerosolët më të vegjël mund të shpërndajnë rrezet e diellit në mënyrë më efikase sesa ato të mëdha, që do të thotë se ndikimi i ftohjes do të jetë më i madh.
Oqeanet gjithashtu mund të luajnë një rol. Ndërsa sipërfaqja e oqeanit nxehet, një shtresë uji më i lehtë dhe më i ngrohtë ulet sipër dhe vepron si një pengesë për përzierjen midis shtresave të cekëta dhe më të thella. Kjo mund të nënkuptojë se shpërthimet ftohin në mënyrë disproporcionale shtresën e sipërme të oqeanit dhe atmosferën mbi të, tha Stoffel.
Ndryshimet klimatike mund të ndikojnë gjithashtu në vetë sistemet vullkanike. Shkrirja e akullit mund të çojë në rritje të shpërthimeve, pasi zhdukja e tij ul presionin, gjë që mund të lejojë që magma të rritet më shpejt. Shkencëtarët kanë zbuluar gjithashtu se reshjet më ekstreme, të nxitura nga ndryshimet klimatike, mund të depërtojnë thellë në tokë ku mund të reagojnë me magmën për të shkaktuar një shpërthim, tha Aubry.
E pamundur të parashikohet
Ndërsa bota po përballet me ngrohjen globale, një periudhë ftohjeje mund të tingëllojë pozitive. Shkencëtarët thonë se e kundërta është e vërtetë.
Së pari, ka ndikimin e menjëhershëm. Rreth 800 milionë njerëz jetojnë brenda rreth 60 milje nga një vullkan aktiv; një shpërthim masiv mund të fshijë një qytet të tërë. Campi Flegrei, për shembull, ka treguar shenja trazimi dhe ndodhet në perëndim të qytetit italian të Napolit, shtëpia e rreth 1 milion njerëzve.
Në afat të gjatë, ndikimet mund të jenë kataklizmike. Një rënie e temperaturës me 1 gradë Celsius mund të duket e vogël, por është një mesatare. “Nëse shikojmë në rajone të caktuara, ndikimi do të jetë shumë më i madh,” tha May Chim, një shkencëtare e Tokës në Universitetin e Kembrixhit.
Okmok në Alaskë, i cili shpërtheu në vitin 43 para Krishtit, vitin pas vrasjes së Jul Cezarit, mund të kishte ftohur pjesë të Evropës Jugore dhe Afrikës veriore deri në 7 gradë Celsius ose 13 gradë Fahrenheit.
Moti më i ftohtë, më pak rrezet e diellit dhe ndryshimi i reshjeve mund të ndikojnë SHBA-në, Kinën dhe Rusinë, duke goditur sigurinë globale të ushqimit dhe potencialisht të çojë në tensione politike, madje edhe në luftë, sipas një analize të fundit nga siguruesit Lloyd’s.
Numri njerëzor dhe ekonomik do të ishte i madh. Në një skenar ekstrem, të ngjashëm me Tambora, humbjet ekonomike mund të arrijnë më shumë se 3.6 trilion dollarë vetëm në vitin e parë, llogarit Lloyd’s. Për më tepër, ftohja nuk do të ofronte lehtësim nga ndryshimet klimatike; brenda pak vitesh, planeti do të kthehej si më parë.
Shpërthimi tjetër mund të ndodhë kudo. Ka zona që shkencëtarët po vëzhgojnë, duke përfshirë Indonezinë, një nga rajonet më aktive vullkanike të planetit, dhe Yellowstone, në SHBA perëndimore, e cila nuk ka përjetuar një shpërthim të madh për qindra mijëra vjet.
“Por cili është tjetri i radhës dhe kur, kjo është ende e pamundur të parashikohet,” tha Stoffel. Shpërthimet masive vullkanike nuk mund të parandalohen, por ka mënyra për t’u përgatitur, shtoi Stoffel. Ai bëri thirrje që ekspertët të vlerësojnë skenarët e rasteve më të këqija, të kryejnë teste dhe të dalin me plane: gjithçka nga evakuimet deri te përpjekjet për ndihmë dhe sigurimi i furnizimeve ushqimore.
Ndërsa disa mund të thonë se probabiliteti i një shpërthimi masiv është ende i vogël, tha Stoffel, dhe aktualisht bota është e papërgatitur për ndikimet që do të lëshonte. “Ne jemi vetëm në fillim të krijimit të një ideje se çfarë mund të ndodhë.”/ Marrë nga CNN.
