Tridhjetë e tetë vjet më parë këtë javë, në korrik të vitit 1987, Klaus Barbie, i njohur si “Kasapi i Lionit”, u dënua me burgim të përjetshëm nga një gjykatë franceze për krime kundër njerëzimit. Ky gjyq, që shënoi një moment thelbësor në përballjen e Francës me të kaluarën e saj të errët, kishte ngritur pyetje të thella për fajin dhe bashkëpunimin që katër vjet më herët, në 1983, BBC i kishte raportuar përmes gazetarit Bernard Falk.
Klaus Barbie, si shefi i Gestapos në Lion gjatë Luftës së Dytë Botërore, ishte përgjegjës për shkatërrimin e Rezistencës Franceze dhe dëbimin e popullsisë hebraike nga qyteti i pushtuar. Ai u bë famëkeq për mizorinë dhe sadizmin e tij, duke marrë personalisht pjesë në torturimin dhe vrasjen e të burgosurve. Është vlerësuar se ai dërgoi rreth 7,500 hebrenj francezë dhe luftëtarë të Rezistencës në kampe përqendrimi dhe ekzekutoi 4,000 të tjerë.
Ikja dhe ekstradimi i Barbie-t
Pas Luftës së Dytë Botërore, pavarësisht se kërkohej nga autoritetet franceze për krimet e tij të tmerrshme të luftës, Barbie u punësua nga inteligjenca amerikane si informator në rrjetet komuniste. Ata e mbrojtën, duke i lejuar të jetonte në zonën amerikane të Gjermanisë së pushtuar nën një identitet të rremë. Në vitin 1951, Barbie arriti t’i shpëtonte ndjekjes penale duke ikur në Amerikën e Jugut përmes “The Ratline”, një rrugë e përdorur nga SHBA-të për kontrabandimin e nazistëve nga Evropa e pasluftës. Ai jetoi hapur në Bolivi për dekada, derisa u gjurmua nga çifti i gjuetarëve nazistë, Serge dhe Beate Klarsfeld. Në vitin 1983, Franca më në fund arriti ta ekstradonte atë për t’u përballur me drejtësinë.
Franca përballet me fantazmat e së kaluarës
Ndjekja penale e Barbie-t nuk ishte një çështje e thjeshtë për Francën. Kthimi i nazistit ngriti pyetje për fajin dhe bashkëpunimin, duke përqendruar vëmendjen e kombit te zgjedhjet që qytetarët e tij kishin bërë gjatë pushtimit gjerman. Në vitin 1983, Bernard Falk i BBC-së udhëtoi në Lion për të folur me njerëz “jeta e të cilëve u prek nga egërsia e komandantit të Gestapos”.
“Prania e Klaus Barbie-t përsëri në tokën franceze ka ngjallur gjithashtu frikë të vërtetë se mund të ngjallë kujtime të vjetra, fantazmat e 40 viteve më parë,” tha Falk. “Një kohë kur francezët tradhtuan francezët dhe vendi ishte i ndarë në ata që luftuan gjermanët, Rezistencën dhe ata që bashkëpunuan me ta, si dhe në pjesën më të madhe të popullsisë që pranoi në mënyrë pasive praninë e tyre.”
Luftëtari i Rezistencës, Raymond Basset, reflektoi mbi këtë trashëgimi: “Në kohën e çlirimit të Lionit, në zonë kishte rreth 6,000 anëtarë të lëvizjes së Rezistencës. Tre ditë më vonë, kishte 110,000. Kjo ndoshta shpjegon shumë gjëra rreth jetës franceze sot. Pse? Sepse ata u bënë patriotë vetëm kur nuk ka më rrezik të lidhur me të.”
Dhimbja e bashkëpunimit dhe kërkimi i drejtësisë
Kur Franca iu dorëzua Gjermanisë në qershor të vitit 1940, Lioni u bë një qendër për lëvizjen e fshehtë të Rezistencës. Basset dhe Marcel Bidault ishin dy nga të rinjtë që iu bashkuan herët për të luftuar pushtimin nazist. Megjithatë, për çdo person që i rezistoi aktivisht nazistëve, shumë të tjerë thjesht u përpoqën të mbijetonin, ndërsa disa bashkëpunuan, madje duke formuar milici për të terrorizuar banorët.
Basset e përjetoi këtë nga afër kur u torturua brutalisht nga dy francezë që punonin për gjermanët. Edhe Bidault u kap nga milicia franceze bashkëpunuese. Pas çlirimit të Francës në vitin 1944, shumë bashkëpunëtorë francezë u arrestuan dhe u poshtëruan publikisht. Disa u gjykuan dhe u ekzekutuan, përfshirë burrat që kishin torturuar Bassetin. “Unë i vrava, sigurisht, ne i vramë në çlirim, nuk ka kuptim t’ju jap emrat e tyre,” i tha Basset BBC-së në vitin 1983.
Gjyqi si llogaridhënie kombëtare
Në dekadat që pasuan pas luftës, pushtimi gjerman dhe plagët e tij nuk ishin harruar. Për të moshuarit, “Barbie nuk u zhduk kurrë vërtet. Është ende këtu,” tha Falk. Me kthimin e “Kasapit të Lionit” për t’u gjykuar, Basset ishte i etur që Franca ta pranonte dhe të përballej me të kaluarën e saj. Ai dëshironte që Barbie të detyrohej të përmendte francezët që kishin bashkëpunuar dhe i kishin shpëtuar gjykimit, veçanërisht emrin e personit që tradhtoi Jean Moulin, udhëheqësin e madh të Rezistencës, i cili u torturua nga Barbie dhe vdiq nga plagët.
Gjyqi i Barbie-t, i cili filloi në vitin 1987, u bë në qendër të vëmendjes kombëtare. Dëshmitë rrënqethëse nga viktimat e mbijetuara dhe të afërmit e atyre që nuk mbijetuan nxorën në pah shkallën e mizorive të tij, përfshirë dërgimin në vdekje të 44 fëmijëve hebrenj nga një shtëpi ferme në Izieu. Edhe pse Barbie nuk zbuloi kurrë tradhtarët, procedurat dhanë detaje të dhunës së neveritshme dhe mijëra vrasjeve për të cilat ishte përgjegjës.
Gjyqi shërbeu gjithashtu për të nxjerrë në pah se si ndjekja e qëllimeve politike nga qeveritë perëndimore i kishte mundësuar Barbie-t dhe nazistëve të tjerë t’i shpëtonin përgjegjësisë për kaq gjatë. Fakti që Barbie kishte lulëzuar në Amerikën e Jugut, duke punuar për agjenci të ndryshme inteligjence, hodhi dritë mbi gatishmërinë e qeverive perëndimore për të injoruar shkeljet e të drejtave të njeriut përballë llogaritjeve gjeopolitike.
Dënimi dhe trashëgimia
Klaus Barbie u shpall fajtor për 341 krime kundër njerëzimit, duke riafirmuar se ligjërisht, individët janë përgjegjës për veprimet e tyre, edhe nëse po ndjekin urdhra. Ai u dënua me burgim të përjetshëm, ku vdiq në vitin 1991. Në vitin 1983, SHBA-të i kërkuan zyrtarisht falje Francës për punësimin dhe mbrojtjen e Barbie-t. Në vitin 1995, Presidenti francez Jacques Chirac njohu zyrtarisht përgjegjësinë e shtetit francez në deportimin e hebrenjve, duke deklaruar: “Këto orë të errëta e njollosin përgjithmonë historinë tonë dhe janë një fyerje për të kaluarën dhe traditat tona.”
Prokuroria penale e “Kasapit të Lionit” rezultoi të ishte një pikë referimi në ndjekjen e krimeve të konsideruara si disa nga më të rëndat në të drejtën ndërkombëtare – krime lufte dhe krime kundër njerëzimit. Suksesi i saj do të shkaktonte padi ndaj bashkëpunëtorëve të tjerë francezë dhe do t’i ilustronte komunitetit global domosdoshmërinë e njohjes së mizorive që ndodhin gjatë luftës dhe, edhe nëse duhen dekada, të mbajtjes para përgjegjësisë të autorëve të tyre.
