Nga Liridona Beqiri
Midis krenarisë dhe progresit: Maqedonia e Veriut në udhëkryq evropian
Trazirat e fundit në Shkup, pas miratimit të Raportit të Komitetit për Punë të Jashtme (AFET) të Parlamentit Evropian, zbulojnë një model të njohur e shqetësues në jetën politike: paaftësia për të marrë përgjegjësi, tendenca për të jashtëzuar fajin dhe një varësi e rrezikshme ndaj narrativave të viktimizimit. Maqedonia e Veriut, me një përkushtim të dukshëm, ka kthyer shpesh vetëviktimizimin në një element të rëndësishëm të diskursit kombëtar, ndërsa proceset e reformave shpesh janë përshpejtuar me një retorikë që ngërthen patriotizmin.
Si shtet, kemi kohë që vuajmë me zë të lartë, akuzojmë shpesh dhe reflektojmë rrallë. Kur mungon përgjegjësia, fajin e kërkojmë në të kaluarën: te osmanët, te komunistët, te fqinjët, opozita, ndërkombëtarët, por asnjwherw te vetja. Kapur në një cikël rraskapitës të vetë-mëshirës, histerisë nacionaliste dhe papërgjegjësisë kronike politike, Brukseli kërkon reforma ndwrsa Shkupi ulëret “tradhti kombëtare”, dhe gjithçka përfundon si një krizë e identitetit përballë një fqinji që i referohet fakteve historike.
Askush nuk po “krijon një komb të ri maqedonas”.
Ajo që vihet në pikëpyetje butësisht, diplomatikisht, madje edhe me ngurrim është nëse versioni aktual i kombit maqedonas, siç është ndërtuar në shekullin XX, është ndonjëherë verifikuar si një identitet organik dhe koheziv, apo nëse vazhdon të funksionojë si një mitologji e sponsorizuar nga shteti, ende e paprovuar ndaj analizës intelektuale dhe shqyrtimit historik.
Askush në Bruksel, e aq më pak ndonjë politikëbërës serioz evropian, nuk ka kohën, interesin apo fantazinë koloniale për të “ripërcaktuar” identitetin maqedonas. BE-ja nuk kërkon të fshijë, por përpiqet të kuptojë se çfarë po bëjmë realisht me mundësinë që pretendojmë se e duam kaq shumë. Një vend që shpenzon më shumë energji për të luftuar fantazmat e vitit 1913, sesa për të ndërtuar institucione të forta e një shtet të drejtë, e ka shndërruar historinë në strehë, por jo në shtyllë zhvillimi.
Prespa nuk ishte një fshirje identiteti — ishte një akt guximi. Ajo pranoi kompleksitetin e së shkuarës dhe zgjodhi progresin mbi krenarinë. Ashtu si Prespa, edhe rruga drejt BE-së kërkon pragmatizëm, jo emocione të shpërthyera.
Anëtarësimi në BE nuk është një e drejtë, por një privilegj , një që fitohet me transparencë, reforma dhe respekt për të gjitha shtetet anëtare, përfshirë Bullgarinë. Kur një vend refuzon të angazhohet në mënyrë konstruktive dhe e trajton çdo kompromis si tradhti, ai nuk skualifikohet nga identiteti i vet, por nga e ardhmja evropiane që pretendon se dëshiron.
Super-egoja kolektive e qeverisjes aktuale ka arritur të shtrembërojë jo vetëm marrëdhëniet ndërkombëtare, por edhe ato me fqinjët. Kjo përkon me largësinë reale të vendit nga çdo standard evropian — në drejtësi, në lirinë e medias, në luftën kundër korrupsionit dhe sundimin e ligjit. BE-ja nuk është një telefonatë urgjente për krizë identiteti. Ajo është një bashkim përgjegjësie. Maqedonia e Veriut duhet të jetë evropiane në emër dhe në veprim: të zgjedhë rritjen mbi ankesat, guximin mbi konspiracionin, dhe të ardhmen mbi të kaluarën e përçarë.
Raporti i Komitetit për Punë të Jashtme të Parlamentit Evropian nuk është një provokim, por një pasqyrë. Ai nuk kërcënon identitetin, por ngre shqetësime të drejta mbi mungesën e reformave reale, kapjen politike të institucioneve dhe mungesën e progresit në sundimin e ligjit. BE-ja nuk është thjesht një destinacion gjeografik, është një betejë për institucionet, për ligjin, dhe për përgjegjësinë që secili prej nesh duhet ta ketë ndaj shtetit. E ardhmja e Maqedonisë së Veriut fillon aty ku fillon reforma e vërtetë.
Dhe pastaj vjen paradoksi më i madh: mijëra qytetarë të Maqedonisë mbajnë pasaporta bullgare. Të njëjtët që protestojnë me flamuj në dorë, nënshkruajnë deklarata që pranojnë ndjesinë e përkatësisë bullgare sepse është një nga kushtet për të marrë atë pasaportë që u jep hyrje në BE. E njëjta shoqëri që akuzon Bullgarinë për revizionizëm, ka prodhuar një nga tubacionet më të mëdha të “bullgarëve të vetëshpallur” për frymë.
Nëse identiteti është i shenjtë, pse është në shitje?
Nëse historia është e panegociueshme, pse mijëra po e negociojnë për interesa personale?
Ky është zemërim në publik dhe pragmatizëm në qarqe private.
Nacionalizmi, në Maqedoninë e Veriut, është bërë një produkt i brendshëm dhe eksport i jashtëm. Përdoret për të heshtur kundërshtimin, për të shmangur përgjegjësinë dhe për të shmangur pasqyrën. Ndërkohë, jashtë vendit, identiteti riemërtohet, ripaketohet dhe përshtatet për të përfituar nga lëvizshmëria dhe të drejtat që shteti vetë nuk ka ditur t’ua ofrojë qytetarëve të tij.
Kjo nuk është politikë. Kjo është falimentim. Falimentim moral. Falimentim strategjik. Dhe një erozion i ngadaltë i dinjitetit kombëtar, i maskuar si patriotizëm.
Sepse në fund të fundit, kërcënimi më i madh për identitetin maqedonas nuk është Bullgaria, as Brukseli dhe as presioni i jashtëm.
Kërcënimi i vërtetë është boshllëku i klasës politike, që fshihet pas flamurit dhe premtimeve boshe sepse nuk ka më asgjë tjetër për të ofruar.
