Tefta e Kristaqi erdhën si dy zogj shpëtimtarë në qiellin e kulturës dhe muzikës shqiptare të viteve ’30-’40, duke i ngritur zemrat e të gjithëve me interpretimet e tyre brilante nga Verdi, Bethoven, Bize, Vivaldi deri tek ngritja e muzikës popullore shqiptare në majat e muzikës se qytetëruar shqiptare.
Prof.Pandi Bello, që ka shkruar librin më të bukur për Teftën thotë me bindje se ajo është fenomen shoqëror… botë më vete. Ndërsa Eno mes tregimeve befasuese për historinë e dashurisë së tyre thotë në intervistë se ata ishin dy botë që u bashkuan e u dashuruan mes tyre dhe me artin e tyre! Filmi me një regji profesionale perfekte nga mjeshtri Ylli Pepo sjell në ekran gjithë atmosferën ku lindi dhe arriti kulmin dashuria e tyre, si diçka që xhelozoi vetë engjëjt, që i morën ata pranë vetes në moshë të re.
Filmi e “qëndis” dashurinë e tyre përmes episodeve, që i merr me vete, edhe mbasi del nga salla. Intervistat e bashkëkohësve… larg dhe afër janë çaste emocionuese të një vlerësimi e adhurimi të përjetshëm.
Koncertet e tyre, afishet, emrat që parakalojnë në sytë tanë, fotografitë të bëra nga mjeshtrit korçarë e shkodranë, shtypi i kohës me një analizë kritike të beftë, të paparë e furnizojnë shpirtërisht shikuesin me fakte emocionuese, që nuk harrohen kollaj. Ky është një dokumentar, që rreshton faktet dhe emocionet, duke i kthyer në amalgamë mendimi, se arti shqiptar u ngjiz nga talente kalibri të njohur edhe në botë, Paris, Londër, Romë, Kalabri, deri në Beograd… Dhe të mos harrojmë vitet e vështira kur jetuan protagonistët e artit, Tashko & Koço… Tefta një vit para pushtimit italian jep koncerte në qytetet kryesore të Shqipërisë, ku mori edhe sëmundjen, që e largoi aq shpejt nga ne, ndërsa Kristaqi në këtë kohë, nëersa vazhdonte studimet në Milano, jepte koncerte në Romë e Kalabri. I njohim nga afër artistët e mëdhenj, në gjithçka të shtrenjtë që na dhuruan me artin e tyre, në disqet që rrëmbyen e rrëmbejnë zemrat e të gjithë shqiptarëve në botë. Dëgjojmë letra ku përshkruhen marrëdhënie të veçanta të Tashkos dhe Koços, me kolegë të tyre këngëtarë, kompozitorë, poetë, shkrimtarë të kohës, me të afërm, miq e dashamirës të artit. Dokumentari fillon me fjalët proverbiale që shkruan Tefta në ekran për të zgjedhurin e zemrës së saj, Kristaqin..”
Ti për mua je një botë e tërë!”. Pas kësaj, dëgjojmë menjëherë zërin e shoqërueses të saj në piano dhe mikes, Lola Gjoka. Copëza shpirti që flasin me komunikim shpirtëror të thellë mes tyre. Sa vërtetësi dhe dhimbje bashkë mban ky film! Nga likoja që i serviret çiftit të fejuar në Dardhë, nga durrsaku që do dhurojë pianon e tij, intervistat e mrekullueshme që plotësojnë njëratjetrën dhe yllëzojnë veprën e artistëve të pavdekshëm.
Tregimi emocional i vetë Enos është shtyllë vertebrore e filmit, ai sikur lindi për të ngjallur përsëdyti këtë çift të jashtëzakonshëm artistësh, që tronditi të madh e të vogël në Shqipërinë e viteve ’30-’40. Që në librin e parë të botuar prej tij janë të vendosura letrat e paharruara të dashurisë mes prindërve të tij. Veç albumit dhe librat si studiues muzikolog, ai ka botuar edhe tekstet e këngëve popullore, me bukurshkrimin e të dy protagonistëve. Ka material të mrekullueshëm edhe në bashkëpunimin me kompozitorë dhe shkrimtarë e poetë. Filmi vjen me një ngritje të theksuar të tregimit të thellë emocional, sidomos me kujtimet e dëshmitarit të kohës, studiuesit Sokrat Saraçit dhe znj. Mynever Shuteriqi, sot 99 vjeç.
Sikur të rronte çifti në kohët tona, do të kishte erudicion e z. Shuteriqi, që me gjithë moshën e shtyrë në vite, na sjell emocione të jashtëzakonshme me ato që thotë për Teftën, të kthyer nga Beogradi, ku në 1947-ën dha koncertin e saj të fundit. Sekret, për ta parë filmin…
Mbyllja e filmit nga tragjedi e çiftit, kthehet në një triumf të jetës, me familjen e madhe artistike të krijuar nga Eno, violinist e dirigjent, së bashku me Rajmondën, bashkëshorten e tij, violiniste, që lindën dy fëmijë, qe u bënë edhe ata artistë, Gentin violinist virtuoz dhe Teutën, këngëtare e talentuar, që të kujton Teftën duke interpretuar, (ndërsa dalin titrat e filmit) këngën për Tiranën, ku teksti, shkruar gati 90 vjet më parë, duket sikur është bërë sot. Ja disa vargje të tij: “…Unë jam qytet shumë i bukur/ Dhe nga të tjerët më i lumtur./ Kush më pyet, i jap përgjigje/ Unë jam Tirana, brigje-brigje…/ Shqiptarë e të huaj,/ venë e vijnë/ Lëvizje e madhe…/ Dalin dhe hyjnë/ Automobila poshtë e lart /S’kanë pushim as ditë, as natë/ . Ja ky është vizioni i artistëve të mëdhenj. Ky vizion që shpaloset mbas 100 vjetësh, po vjen… Ndërsa nga letërkëmbimi dashuror, Kristaqi i shkruan Teftës mes të tjerave edhe për Tiranën: “Më ka marrë malli shumë edhe për Tiranën, që kur jemi aty e shajmë, por kur jemi jashtë, përgjërohemi për të…”. Tefta dhe Kristaqi erdhën dhe ikën si dy meteorë në qiellin e artit shqiptar…
NGA ANGJELINA XHARA PAPALILO/Skenariste e filmit
