Shkrimtari i njohur Visar Zhiti rrëfeu sot në emisionin ‘Kjo javë’, vitet e vështira në burg, si edhe poezitë e shkruara atje.
“Ato së pari nisën të bëhen me mend në qeli, gjatë kohës që isha në pyetje, në hetuesi. Në hetuesi është një qeli e zhveshur ku je vetëm, ke një dyshime edhe ajo po aq e zhveshur, ndodh që mund të jetë e kalbur nëse është e drunjtë, dhe në këtë shkretimë, janë ato alarmet e brendshme që ka njeriu për të shpëtuar, për të dalë në të nesërmen.” tha Zhiti, ndërsa tregoi bisedën me shokun e qelisë, që e bindi t’i hedhe në letër poezitë e tij.
“Pasi dola në gjyq e u dënova më cuan në kamp, shkoj atje me shokë që i gjeta atje që i njhja edhe më parë, pra kisha edhe një besim paraprak, u tregoj që kam bërë poezi me mend në qeli. Ata i dëgjuan, shoku im më i ngushtë që gjeta aty me tha se duhet t’i shkruajmë këto poezi, t’i ruajmë se janë dëshmi. Më bëri shumë përshtypje kjo gjë, ‘janë dëshmi më tha, t’i mund të vritesh në minerë, të paktën të shpëtojë…’, ky mesazh m’u duk shumë tronditës.” rrëfen Zhiti.
PYETJA: Ju shkruani: ‘Asnjë dorë nuk duhet të prekë fletët e jetës tënde që e burgosëm, por fytyrën e dëshiruar të dashurisë shpesh ledhatojnë fshehurazi’. Shkruhet në një gjendje shpirtërore të zymtë. Si dukeshin ato ditë? Kur shkruanit?
VISAR ZHITI: Ato së pari nisën të bëhen me mend në qeli, gjatë kohës që isha në pyetje, në hetuesi. Në hetuesi është një qeli e zhveshur ku je vetëm, ke një dyshime edhe ajo po aq e zhveshur, ndodh që mund të jetë e kalbur nëse është e drunjtë, dhe në këtë shkretimë, janë ato alarmet e brendshme që ka njeriu për të shpëtuar, për të dalë në të nesërmen. Se dita në një qeli të zbrazët pa njeri, ku uria është e madhe është shumë e rëndë. Për të mbijetuar, për të tejkaluar, për të dalë në të nesërme, nëse do të vinte ajo, fillova të krijoj poezi me mend për c’ka po më ndodhte.
Pasi dola në gjyq e u dënova më cuan në kamp, shkoj atje me shokë që i gjeta atje që i njhja edhe më parë, pra kisha edhe një besim paraprak, u tregoj që kam bërë poezi me mend në qeli. Ata i dëgjuan, shoku im më i ngushtë që gjeta aty me tha se duhet t’i shkruajmë këto poezi, t’i ruajmë se janë dëshmi. Më bëri shumë përshtypje kjo gjë, ‘janë dëshmi më tha, t’i mund të vritesh në minerë, të paktën të shpëtojë…’, ky mesazh m’u duk shumë tronditës. Ishte besimi që ka diçka më përjet nesh, më të fuqishme se ne, dhe më të fuqishmit që po na dënonin. Edhe nisa të shkruaj.
PYETJA: Kur nisët të shkruanit, udhëhiqeshit nga ankthi apo jo ..
VISA ZHITI: Kur nisa të shkruaj pasi hodha ato që ishin bërë me mend dhe i morën shokët e mi t’i fshihnin atje ku as unë nuk e dija, sepse nëse do kapesha, pyetesha apo do gaboja ti thoja që i ka filani dhe s’di ku i vënë, në këtë përditshmëri të re dhe tragjike, të zymtë prej skllavi në burg, fillova të hedh nga një thirrje e brendshme po e quajmë, dëshmitë e kësaj jete. Është një dëshmi e jetës sime në kushte te pazakonta. Si një i burgosur politik është kisha të gjitha shqetësimet njerëzore të jetës time, por edhe të vendit tim, nuk del dot jashtë vendit.
Shpresoj që këto duken, pasqyrohen, unë do thosha se ajo ëshë një poemë e tëra, një poemë epike , e rëndë, e zymtë. Ndjehem i lumtur që ky libër, që nuk kisha menduar ta botoja të tillë, anastatik, por ishte thirrja që ma bëri brezi i ri i tanishëm. Botuesi vendosi të dalë anastatik, sipas tij krijonte një intimitet më të madh me lexuesin.
PYETJA: U prek në një farë mënyre terreni juaj..
VISAR ZHITI: Po, ishte një gjë shumë e bukur. Ime shoqe e kishte ëndërr një botim të tillë. Thirrja e një shkrimtari të ri 22 vjecar sot, Andreas Dushi që e kërkon të dalë ashtu sepse është dëshmi thotë dhe shoqërimi me një pasthënie akademike brilante të studiuesit Dr. Luan Topciut, unë u binda dhe më vjen mirë që doli një libër i tillë. Është edhe dorëshkrim edhe dëshmi. Në mungesë të një muzeu të Spacit apo Qafë Barit, ndoshta ky është një muze i heshtuar shpirtëror i asaj vuajtje, izolimi që nuk është vetëm i imi, por është edhe i Atdheut.
PYETJA: Këto poezi janë shkruar si në burgun e Spacit edhe të Qafë Barit..
VISAR ZHITI: Aty ku më cuan..
PYETJA: Ishin dy eksperienca të ndryshme por me një emëruar të përbashkët cilat mund të konsiderohen momentet më të vështira në burg?
VISAR ZHITI: Puna në minierë, jo vetëm ishte e rëndë, punë prej skllavi dhe nuk kishin asnjë ndryshim nga minierat në kohën e rendit skllavo pronar. Punonim në errësirë mund të ecnim tre km në barkun e malit, mund të zbrisnim edhe dy kilomtër të tjera derisa të shkonim atje ku ishte minerali. Në errësirë me kandilë karbiti, dhe ato edhe shuheshin nga era, nga marteli që punonte në minierë. Në ca shina, që shpesh herë ato ujrat acidike i brenin dhe vagonat që shtynim ne si skllevër binin dhe mezi i ngrinim. Kishte fronte në temperatura deri në 50 gradë C, të merrej fryma, hidhje dy lopata për të mbushur vagonin dhe largoheshe për të marrë frymë dhe përsëri të conte polici atje.
Ose kishte fronte me temperatura nën zero, ose dilje nga kjo temperaturë 50 gradë C duke shtyrë vagonin dhe dilje jashtë në dëborë, nuk kishim kohë të vishnim diçka më të trashë. Pra, gati lakuriq si Krishti shtynim ato vagona në të ftohtë në dëborë. Shkurt, ishin kushte anormale. Të pasqyroje këtë me një poezi, nuk di ç’të them…
PYETJA: Me gjithë këto eksperienca çnjerëzore, ju e kishit dëshirën, vullnetin dhe energjinë për të shkruar…
VISAR ZHITI: Ndoshta është fuqia e njeriut e tillë, që ka një qiri të fundit që nuk e shuan kurrë.
